Niniejsza publikacja zawiera materiały z konferencji Książka dawna i jej właściciele – stan badań, opracowanie, perspektywy, zorganizowanej w 2016 roku przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich we współpracy z Consortium of European Research Libraries. Sympozjum dotyczyło badań proweniencyjnych prowadzonych w europejskich bibliotekach naukowych, publicznych i kościelnych. Badania te umożliwiają rekonstrukcję księgozbiorów historycznych oraz pozwalają na prześledzenie dziejów niemal każdej książki i jej obiegu społecznego. W tomie pierwszym zebrano artykuły poświęcone zespołom proweniencyjnym w zbiorach starych druków największych polskich bibliotek oraz teksty poruszające problematykę związaną z badaniami i opracowaniem inkunabułów.

W tomie drugim prezentowanej ksiażki zamieszczono teksty poświęcone właścicielom książek żyjącym w różnych epokach (od średniowiecza po wiek XIX), a także wyniki badań kolekcji kościelnych i klasztornych, polskich księgozbiorów historycznych przechowywanych w Rosji i Szwecji, metod opracowania dawnych kolekcji we Francji, ekslibrisów oraz rynku antykwarycznego starych druków.

Piąty tom serii Polonika XVI–XVIII wieku w bibliotekach rzymskich prezentuje zbiory Biblioteki Casanatense – jednej z największych i najważniejszych bibliotek publicznych w Rzymie, która obfituje w liczne, niezwykle rzadkie polonica. Biblioteka wzięła nazwę od nazwiska jej założyciela – kardynała Girolamo Casanate (1620–1700). Zgromadzony przez niego księgozbiór obejmował wszystkie dziedziny humanistyki, a Biblioteca Casanatense, otwarta 3 listopada 1701 roku, liczyła 25 tysięcy woluminów. Obecnie w placówce znajduje się łącznie około 400 000 woluminów. W tej liczbie mieści się m.in.: około 6200 woluminów rękopisów z okresu od VIII do XX wieku (wśród nich średniowieczne kodeksy liturgiczne, kodeksy orientalne i hebrajskie), około 2200 woluminów inkunabułów i 120 000 woluminów druków wydanych w latach 1501–1830. Poszukiwania poloników w Casanatense przez pracowników Biblioteki Narodowej mają swoją długą historię, sięgającą roku 1974. Katalog poloników w Biblioteca Casanatense zawiera 395 poloników nienotowanych przez Bibliografię polską Estreicherów oraz 127 pozycji niereprezentowanych w bibliotekach polskich żadnym egzemplarzem. Casanatense, jako jedna z dwóch rzymskich bibliotek (obok Nazionale Centrale), posiada XVI-wieczne edycje dzieł Jana Kochanowskiego. Ważnym polskim akcentem jest także kolekcja Artura Wołyńskiego, znana jako Fondo Wolynski lub Biblioteca Polacca. Podobnie jak poprzedni tom serii publikację uzupełniają indeksy: nazw osobowych i instytucji, adresatów dedykacji, typograficzno-geograficzny, typograficzny – nazw i nazwisk drukarzy, indeks proweniencji oraz konkordancja sygnatur bibliotecznych z numerami katalogu.

Szósty tom serii Polonika XVI–XVIII wieku w bibliotekach rzymskich, opracowany przez Krzysztofa Solińskiego, prezentuje zbiory poloników, silesiaków i parapoloników znajdujące się w zasobach biblioteki włoskiej akademii nauk (Biblioteca dell’Accademia Nazionale dei Lincei) oraz w, połączonej z nią w 1884 roku, bibliotece rzymskiego rodu Corsinich (Biblioteca Corsiniana). Akademia Rysiów (Ostrowidzów) – pierwsze nowożytne towarzystwo naukowe – powstała w Rzymie 17 sierpnia 1603 roku z inicjatywy księcia Federica Cesiego, reprezentującego najznamienitsze rody rzymskie. Zdecydowano, że symbolem nowo powołanej instytucji będzie ryś (wł. lince) – zwierzę, które zgodnie z antycznymi przekonaniami odznacza się wyjątkowo przenikliwym wzrokiem. Wśród członków towarzystwa, propagującego przyrodoznawstwo eksperymentalne, wymienia się włoskiego przyrodnika Giambattistę della Portę, Galileusza oraz kardynała Francesco Barberiniego. W późniejszych czasach wielokrotnie podejmowano próbę reaktywacji tej instytucji; m.in. w latach 1801–1840, z inicjatywy trzech uczonych: księcia i mecenasa Francesca Caetaniego, profesora Sapienzy Gioacchino Pessutiego i ojca Feliciano Scarpelliniego, jako Accademia dei Nuovi Lincei. W 1847 roku Akademia Nowych Rysiów zyskała rangę papieskiej (Pontificia Accademia dei Nuovi Lincei). W 1883 roku książę Tomasso Corsini junior przekazał w darze Państwu Włoskiemu, na użytek Akademii, Pałac Corsinich na Zatybrzu, a wraz z nim pinakotekę i bibliotekę rodową. Specjalną klauzulą zastrzegł jednak, że biblioteka ma pozostać dostępna publicznie, jak przekazał w swoim testamencie jej fundator, oraz zachować nazwę „Corsiniana”. Inwentarz biblioteki sporządzony przy akcie donacyjnym notował 39 082 woluminy. Współcześnie książnica Akademii dzieli się na trzy główne sekcje: Sezione Corsiniana (obejmującej zbiory rodowe Corsinich, gromadzone od połowy XVII wieku), Sezione Accademica (stanowiącej zbiory tzw. Nowej Akademii gromadzone od 1846 roku) i Sezione Orientale (powstałej w XX wieku z darów orientalistów Leona Caetaniego i Michela Amariego). Przeważająca część prezentowanych w Katalogu starodruków pochodzi jednak ze zbiorów Corsinich. Zaczątkiem tej kolekcji był księgozbiór kardynała Neri Corsiniego seniora, który po śmierci tegoż dostał się w spadku jego bratankowi Wawrzyńcowi – późniejszemu papieżowi Klemensowi XII. Związki Biblioteki Corsiniany z Polską widoczne są m.in. w miscellaneach z pierwszej połowy osiemnastego wieku. W zbiorach rodowych Corsinich zachowało się aż 49 druków (w 89 egzemplarzach) dotyczących wojny o sukcesję polską (1733–1735), z czego 11 zarejestrowano w Rzymie tylko w egzemplarzu Corsiniany (nie zawsze są to unikaty). Jak wykazały badania specjalistów z Biblioteki Narodowej przeprowadzone na zbiorach rzymskich bibliotek Casanatense i Vaticany, gros z nich rozprowadzał Józef Andrzej Załuski. Kontakty Corsinich z Rzecząpospolitą związane są właśnie z osobą biskupa kijowskiego i współtwórcy Biblioteki Publicznej Rzeczypospolitej, który w latach 1733–1736 był posłem króla Stanisława Leszczyńskiego na dworze papieża Klemensa XII. Można przypuszczać, że swoją namiętność do gromadzenia ksiąg Załuski rozwinął między innymi pod wpływem bratanka papieża – kardynała Neri Corsiniego juniora. Katalog opisuje 748 pozycji bibliograficznych w 869 egzemplarzach i zawiera 367 wydań poloników, parapoloników i silesiaków nieodnotowanych przez Estreichera. Dominują druki w języku łacińskim (460 pozycji bibliograficznych) oraz włoskim (188 pozycji) i jedynie 3 pozycje w języku polskim. Z ośrodków wydawniczych najliczniej reprezentowane są Włochy – w samym Rzymie wydrukowano 110 pozycji, a 73 w Wenecji. Drukarstwo polskie najliczniej reprezentuje Kraków (21 pozycji) i Gdańsk (17 pozycji).

Kolejny tom cyklu prezentuje cały, liczący 244 pozycje bibliograficzne, księgozbiór starodruków pozyskanych przez Papieski Instytut Studiów Kościelnych w Rzymie – ośrodek naukowo-badawczy, który gromadzi i udostępnia materiały archiwalne, biblioteczne i muzealne dotyczące Kościoła i kultury polskiej, znajdujące się w zbiorach kościelnych, zwłaszcza na terenie Włoch. Do większych kolekcji przechowywanych w Instytucie należy księgozbiór zlikwidowanego Postulatorskiego Ośrodka Studiów w Rzymie, a także spuścizna po zamiłowanych bibliofilach, prawnikach Feliksie Szenwicu i jego synu Romanie, którzy kolekcjonowali głównie starodruki prawnicze i sejmowe z XVI–XVIII wieku, wśród nich pierwodruk Konstytucji 3 maja. Opisy katalogowe wszystkich obiektów są zgodne z dostosowaną do ISBD(A) polską normą opisu starodruków. Publikację uzupełnia rozbudowany aparat naukowy (indeksy: osób i instytucji, adresatów dedykacji, typograficzno-geograficzny, typograficzny – nazw i nazwisk, proweniencji oraz konkordancji sygnatur z numerami katalogu) oraz wkładka z kolorowymi reprodukcjami stron wybranych obiektów.

Kriege und Seuchen sind nicht erst heute Treiber kultureller Umbrüche. Die erste Hälfte des 17. Jahrhunderts, die Zeit des Dreißigjährigen Kriegs und mehrfacher Pestwellen in Europa, wird in deutschen Literatur-·und Kulturgeschichte als Schwellen- und Umbruchszeit wahrgenommen. Neue sprachliche und literarische Formen entstehen, alte radikalisieren sich. Dieser heute wieder besonders aktuell gewordenen Zeit ist der vorliegende Band gewidmet, der sich der Epoche anhand der Bestände der Sondersammlung ,,Alte Drucke” der Universitätsbibliothek Lodz nähert. Er begleitet eine Ausstellung,die im Juni/Juli 2022 in Lodz und im Februar/März 2023 In Gießen gezeigt wird, als Abschluss eines Erschließungsprojekts zu den nach dem Zweiten Weltkrieg aus pommerischen und preußischen Sammlungen übernommenen Beständen der 1945 gegründeten UB Lodz. Das Projekt wurde vom polnischen Bildungs-·und Wissenschaftsministerium gefördert und im Rahmen der Universitätspartnerschaft zwischen Lodz und Gießen durchgeführt. Wojny i epidemie stymulowały od zarania dziejów przełomy kulturowe. Pierwsza połowa XVII w., czas wojny trzydziestoletniej i epidemii dżumy, wielokrotnie nawiedzającej Europę, uchodzi w historii niemieckiej literatury i kultury za okres przemian i wstrząsów. Wykształcają się wówczas nowe formy języka i literatury, stare zaś podlegają radykalizacji. Niniejszy tom poświęcony jest tej waśnie epoce, która dziś szczególnie zyskuje na aktualności. Publikacja przybliża czytelnikowi ten dawno miniony czas za pośrednictwem kolekcji starych druków z zasobu zbiorów specjalnych Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego. Niniejszy tom towarzyszy wystawie, której prezentacja odbędzie się w Łodzi w czerwcu/lipcu 2022 r., zaś w Giessen w lutym/marcu 2023 r. Wystawa wieńczy projekt, poświęcony zbadaniu zasobów bibliotecznych, przejętych po II wojnie światowej z pomorskich i pruskich bibliotek przez utworzoną w 1945 r. Bibliotekę Uniwersytetu Łódzkiego. Projekt, sfinansowany przez polskie Ministerstwo Edukacji i Nauki, zrealizowano w ramach partnerstwa uczelni w Łodzi i w Giessen.